Цифрлық теңге
2021 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қаржы нарығының қатысушыларымен, сарапшылар қауымдастығымен және халықаралық серіктестермен тығыз ынтымақтастықта «Цифрлық теңге» пилоттық жобасын жүзеге асырды.
Пилоттық жобаның 2021 жылғы негізгі кезеңдері
- Мамыр айында қоғамдық талқылауларға арналған консультативтік баяндама жарияланды.
- Мамыр-желтоқсан аралығында нарық қатысушыларымен, сарапшылар қауымдастығымен, мемлекеттік органдармен, сондай-ақ халықаралық серіктестермен мамандандырылған кездесулер, талқылаулар сериясы өткізілді.
- Маусым айында цифрлық теңгенің техникалық мүмкіндігін бағалау бойынша пилоттық жоба іске қосылды, оның аясында платформа прототипі жүзеге асырылды, сондай-ақ, екінші деңгейлі банктер мен сыртқы қатысушыларды қосу арқылы бірқатар сценарий сынақтан өткізілді.
- Қыркүйек айында жаңа төлем құралдарын әзірлеудегі басымдықтар мен қажеттіліктерді нақтылау мақсатында нарыққа қатысушылармен сауалнама, сұхбаттар жүргізілді.
- Қараша айында Қазақстан қаржыгерлерінің IX конгресі аясында пилоттық жобаның алдын ала нәтижелері ұсынылды.
- Желтоқсан айында пилоттық жобаның нәтижелері туралы есеп әзірленді.
2021 жылға арналған пилоттық жобаның негізгі мақсаты – цифрлық теңге тұжырымдамасының өміршеңдігін үлестірілген тізілім технологиясы негізінде бөлшек платформаның технологиялық іске асырылуын эксперименттік растау арқылы тексеру, сондай-ақ Қазақстан үшін ОБЦВ моделінің негізгі параметрлерін барлық мүдделі тараптармен бірлесіп айқындау болды.
Пилоттық жоба аясында – шығару мен таратудан бастап цифрлық теңгені пайдалана отырып сатып алулар мен аударымдарға дейін цифрлық теңгенің өмірлік циклінің негізгі сценарийлері жүзеге асырылды.
Жобаның нәтижесінде цифрлық теңге тұжырымдамасының технологиялық өткізімділігі туралы гипотезалар расталды және одан әрі дамыту үшін мәселелер мен міндеттер тізімі анықталды. Сонымен қатар, цифрлық теңгенің экономикаға, қаржылық тұрақтылыққа және ақша-кредит саясатына әсерін бағалаудың бастапқы моделі мен реттеудің ықтимал тәсілдері әзірленді.
2022 жылы шешім қабылдау моделін әзірлеу
2022 жылы Ұлттық Банк цифрлық теңгені енгізу мүмкіндігінің пайдасы мен шығындарын зерттеуді жалғастырды. Платформаның технологиялық функционалдығын кеңейту және сандық экономикалық зерттеулер жүргізу бойынша жұмыстар жүргізіліп жатыр.
Қаржы нарығына қатысушыларды және басқа да мүдделі тараптарды кеңінен тарту мақсатында 2022 жылы маусымда Қазақстанда ұлттық цифрлық валютаны енгізу мәселелерін бірлесіп зерттеу үшін барлық мүдделі тараптарды біріктіретін Digital Tenge Hub коллаборативті алаңы іске қосылды.
Мемлекет басшысының тапсырмасын іске асыру мақсатында Ұлттық Банк цифрлық теңгені енгізу қажеттілігі туралы ұсынылатын шешімді әзірлеу үшін және кешенді зерттеуді қамтамасыз ету, сондай-ақ ұлттық цифрлық валютаны ықтимал енгізуден түсетін пайда мен шығасыларды айқындау мақсатында цифрлық теңгені енгізу туралы шешім қабылдау моделін әзірледі.
Модельде халықаралық ұйымдар ұсынған құралдарды, сондай-ақ шетелдік реттеушілердің тәсілдері ескеріледі. Модельде цифрлық теңге дизайнының технологиялық іске асырылуын, әлеуетті экономикалық пайдалар мен шығындарды, жүйені реттеу мүмкіндіктерін, сондай-ақ экожүйенің даму әлеуетін бағалау бойынша зерттеулер қамтылған.
Модель құрылымында ОБЦВ-н енгізудің аспектілері инновациялық жобаларды бағалаудың әртүрлі құралдарын қолдана отырып зерттеледі: пилоттық жобаның көмегімен эксперименттік бағалау, экономикалық модельдеу, нарықпен талқылаулар сериясы, басқа жобалардың нәтижелерін талдау және т. б.
Көрсетілген тәсілдер қандай да бір шешімдердің негіздемелерімен, олардың түйінді қағидаттарына сәйкестігін тексерумен (атап айтқанда – болжанатын экожүйе аясында іскерлік айналымға қатысушылар арасындағы нарықтық және ынтымақтастық қағидаты) егжей-тегжейлі логикалық құрылым құруға, сондай-ақ технология, экономика, қатысушылардың өзара іс-қимылы және реттеу бөлінісінде тіршілікке қабілеттілікке таңдап алынған тәсілдерді тестілеуге бағытталған.
Модель құрылымы сұрақтар мен талдау критерийлерін төрт блокқа логикалық түрде топтастырады:
- цифрлық теңге архитектурасының дизайнын анықтайтын негізгі параметрлер;
- архитектурасы және экономикалық мәселелерді ескере отырып, цифрлық теңгенің дизайнын айқындау;
- таңдалған цифрлық теңге дизайнының өміршеңдігін бағалау;
- тұжырымдамалық операциялық және реттеуші модельдерді талдау.
2022 жылғы зерттеулер нәтижесі
- Нарық қатысушыларымен ынтымақтастықта нақты тұтынушылармен және сауда-қызметтік кәсіпорындармен цифрлық теңге платформасын тестілеу сәтті өтті. Бағдарламалану мүмкіндігін және офлайн транзакциялар тізбегін көрсетуді қоса алғанда цифрлық теңгенің бүкіл өмірлік циклі сыналды.
- Экономикалық модельдеу нәтижесі бойынша ақша-кредит саясаты, қаржылық тұрақтылық және жалпы экономика үшін тәуекелдердің жоқтығы туралы қорытындылар жасалды. Өкілдік сауалнама қорытындысы бойынша респонденттердің 60%-ы цифрлық теңгені пайдалануға дайын екенін жеткізді.
- Digital Tenge Hub бірлескен алаңы іске қосылды, оның негізінде барлық мүдделі тараппен бірқатар талқылау мен дизайн-сессиясы өткізілді. Digital Tenge Ideathon өткізілді.
- Цифрлық теңгені енгізудің реттеуші аспектілеріне талдау жүргізілді, экожүйені дамыту бойынша тәсілдер әзірленді.
I кезеңді жүзеге асыру 2023
Жобаның алдыңғы кезеңдерінде ҚРҰБ орталық банктің цифрлық валютасын (ОБЦВ) зерттеуге назар аударды. Соңғы бірнеше айда мүдделі тараптармен және нарық өкілдерімен цифрлық теңгені (ЦТ) енгізу және кеңінен пайдалану мәселелері бойынша бірқатар талқылаулар өткізілді. Бұл ҚРҰБ бастаған бөлшек сауда тарихынан басқа бағалы қағаздар бойынша есеп айырысуларды, стейблкоиндармен сценарийлерді, трансшекаралық және әлеуметтік төлемдерді қоса алғанда, ОБЦВ-ның көтерме сауда орталықтарын қолдану мен пайдалануды қамтитын жаңа бастамаларға алып келді. Жалпы мақсаттағы ЦТ зерттеуі барлық пайдаланушылардың кеңінен қолдану мәселелерін, сондай-ақ көтерме және бөлшек ЦТ жаңа гипотезалары мен идеяларын сынақтан өткізу үшін жетілдірілген сценарийлерді пысықтауды талап етеді. Осыған байланысты 2023 жылғы жұмыстар шеңберінде ЦТ платформасының екі контурын – өнеркәсіптік және эксперименттік (сондай-ақ R&D-research and development контуры, ғылыми-зерттеу контуры деп те
Бұдан кейін жасалатын қадамдар
Часто задаваемые вопросы (FAQ)
Сегодня в экономике Казахстана существуют наличные и безналичные деньги: к наличным деньгам относятся банкноты и монеты, а к безналичным – деньги на банковских счетах. Национальный Банк разрабатывает третью форму национальной валюты – цифровой тенге. Решение о его запуске планируется принять в конце текущего года.
Цифровой тенге будет повсеместно приниматься как законное средство оплаты и выполнять все функции классических денег для всех субъектов экономики. Согласно проекту, цифровой тенге будет выпускаться в виде уникальной цифровой последовательности (токенов) либо электронных записей, хранящихся на специальных электронных кошельках. С точки зрения платежных технологий, будет доступно множество привычных вариантов, а также будет реализовано принципиально новое платежное решение – офлайн оплата, то есть оплата с помощью мобильного телефона, но без подключения к интернету.
С запуском цифрового тенге наличные или безналичные деньги в Казахстане останутся в обороте – цифровая валюта будет существовать с ними.
Цифровой тенге будет эмитироваться только Национальным Банком Республики Казахстан и будет являться его обязательством. Иными словами, доверие к цифровому тенге обеспечивается гарантией Национального Банка.
Для сравнения: электронные деньги выпускаются и обращаются в пределах конкретной системы электронных денег и являются обязательством владельца системы, а стейблкоины и криптовалюты при схожести технологических подходов не могут выполнять всех функций денег как средства обращения, накопления и платежа, а также меры стоимости. У них отсутствует единый эмитент, который мог бы гарантировать защиту интересов держателей, а их стоимость подвержена колебаниям.
Национальный Банк строит и развивает Национальную платежную систему, чтобы все участники платежного оборота в республике могли получить доступ к недорогим, быстрым, удобным и безопасным платежам.
Инфраструктура цифрового тенге станет дополнительным инструментом для участников финансового рынка, используя который они смогут создавать инновационные сервисы. Цифровой тенге также обеспечит дальнейший рост проникновения безналичных платежей в регионах и повысит доступность финансовых услуг. В перспективе внедрение цифрового тенге повысит эффективность и трансграничных платежей.
Платформа цифрового тенге также предоставляет возможность программируемости на уровне токенов национальной валюты, открывая широкие возможности для повышения эффективности, скорости и прозрачности расчетов с участием государства.
Подробное описание потенциальных выгод и рисков от внедрения доступно в докладе Национального Банка.
С точки зрения инфраструктуры платформа цифрового тенге объединит технологию распределенных реестров (блокчейн) и традиционные подходы. Окончательная модель реализации будет определена по итогам пилотного проекта с учетом приоритета на ускорение и удешевление платежей в стране.
Для конечных потребителей большой разницы непосредственно в расчетах по сравнению с текущими формами оплаты не будет – расчеты в цифровом тенге будут доступны через уже существующие платежные инструменты: мобильные приложения, QR, NFC, однако появятся и новые возможности, в первую очередь – возможность провести оплату офлайн.
Приоритет Национального Банка – это конкурентный и инновационный рынок платежей, в котором ключевую роль играют участники рынка. Национальный Банк предоставит инфраструктуру для использования цифрового тенге, а конечные платежные или другие сервисы будут предоставлять только участники рынка.
Нет, технология цифрового тенге направлена в первую очередь на эффективные и безопасные платежи, при которых обеспечивается полная защита прав потребителей платежных услуг в соответствии с законодательством РК. В целях обеспечения анонимности платежей в инфраструктуре цифрового тенге будут предусмотрены соответствующие архитектурные решения. Для противодействия мошенничеству, незаконному обороту денежных средств и противодействия финансированию незаконной деятельности будут использованы подходы, обеспечивающие защиту интересов граждан.
Национальный Банк придерживается сбалансированного подхода между обеспечением анонимности транзакций и противодействием мошенничеству, отмыванию денег и финансированию терроризма.
В рамках технологического прототипа платформы цифрового тенге разработаны подходы «управляемой анонимности», при которой степень анонимности зависит от уровня риска транзакции по набору критериев (сумма, контрагенты и т.д.). Данный подход будет обеспечен благодаря использованию технологии распределенных реестров, которая исключает человеческий фактор.
В рамках исследования дополнительно изучаются аспекты методологического и технологического характера.
Дополнительно ведется работа над минимизацией других рисков кибербезопасности, связанных с противодействием угрозам «двойной траты» токенов цифрового тенге, бесперебойной и безопасной работы в офлайн режиме.
Чтобы снизить возможные риски, усилить возможности и максимально учесть наработки мирового уровня, Национальный Банк сотрудничает с такими организациями, как Международный валютный фонд, Банк международных расчетов, FATF, а также с участниками рынка и независимым экспертным сообществом.
С запуском третьей формы национальной валюты все виды денег в стране останутся равноценными. Иными словами, 1 цифровой тенге будет равен 1 тенге в наличной или в безналичной форме. Владельцам денег будет доступна возможность свободной конвертации из цифровой в безналичную или в наличную форму в любой момент. Национальный Банк не рассматривает и начисление процентного вознаграждения на счета в цифровом тенге.
Окончательного решения по выпуску цифрового тенге еще не принято. Данная тема требует всестороннего анализа и исследования всех потенциальных выгод и рисков для участников делового оборота, а также с точки зрения денежно-кредитной политики и финансовой стабильности.
В 2021 году Национальный Банк начал реализацию пилотного проекта для оценки технологических и операционных рисков, провел обсуждение с участниками рынка и экспертным сообществом, с международными партнерами. На сайте Национального Банка опубликованы результаты итогов данного исследования.
В этом году совместно с участниками рынка ведется работа над расширением технологического прототипа платформы, количественными, экономическими исследованиями и оценкой регуляторных аспектов. К данной работе приглашаются все заинтересованные стороны. Во 2-м квартале 2022 года ожидается запуск коллаборативной площадки Digital Tenge Hub. В июле 2022 года Национальный Банк планирует опубликовать модель оценки выгод и издержек, на основе которой до конца года будет принято итоговое решение о необходимости внедрения цифрового тенге.